Tipos de obras

Texto

Géneros

Literatura > Poesía > Lírica

Movimientos socio-culturales

Antigüedad > Cultura griega > Época arcaica

Obra

Himno a Afrodita, La pasión, La canción de Cipris, Desde Creta, La violencia de Eros, Lo que una ama

Fecha de producción: 600 a.C

Tipos de obras

Texto

Géneros

Literatura > Poesía > Lírica

Movimientos socio-culturales

Antigüedad > Cultura griega > Época arcaica

Obras

Compuso canciones de tema amoroso, familiar, mitológico, cantos de boda…; unas cantadas por un solista con acompañamiento de un instrumento de cuerda y otras cantadas por un coro. Los eruditos de Alejandría las compilaron en nueve libros de los que solamente el primero constaba de 1320 versos. La mayor parte de la obra se ha perdido. Se conserva un poema entero, el llamado Himno a Afrodita; y, aproximadamente, 168 fragmentos de los que un tercio es prácticamente intraducible. 

Gracias a los últimos hallazgos papirológicos, se han recuperado dos poemas (Poema de los hermanos y la Canción de Cipris) y numerosos fragmentos que permiten completar y entender otros poemas ya conocidos, como el Poema de Titono en el que Safo lamentaba su vejez.  
Para conocer la obra de Safo se recomienda la traducción realizada por la también poeta Aurora Luque que consigue rejuvenecer el texto y recuperar la frescura de los versos sáficos.  

Luque, Aurora (2020). Safo. Poemas y testimonios. Madrid: Editorial Acantilado, (consultado el 14/09/2021).  <http://www.elboomeran.com/upload/ficheros/obras/safo_poemas_y_testimonios.pdf>

FR. 1 Himno a Afrodita. Texto griego.

Ποικιλόθρον᾽ ὰθάνατ᾽ ᾽Αφρόδιτα, 
παῖ Δίος, δολόπλοκε, λίσσομαί σε 
μή μ᾽ ἄσαισι μήτ᾽ ὀνίαισι δάμνα, 
πότνια, θῦμον. 
ἀλλά τυίδ᾽ ἔλθ᾽, αἴποτα κἀτέρωτα 
τᾶς ἔμας αὔδως αἴοισα πήλγι 
ἔκλυες πάτρος δὲ δόμον λίποισα 
χρύσιον ἦλθες 
ἄρμ᾽ ὐποζεύξαια, κάλοι δέ σ᾽ ἆγον 
ὤκεες στροῦθοι περὶ γᾶς μελαίνας 
πύκνα δινεῦντες πτέῤ ἀπ᾽ ὠράνω αἴθε 
ρος διὰ μέσσω. 
αῖψα δ᾽ ἐξίκοντο, σὺ δ᾽, ὦ μάκαιρα 
μειδιάσαισ᾽ ἀθανάτῳ προσώπῳ, 
ἤρἐ ὄττι δηὖτε πέπονθα κὤττι 
δηὖτε κάλημι 
κὤττι μοι μάλιστα θέλω γένεσθαι 
μαινόλᾳ θύμῳ, τίνα δηὖτε πείθω 
μαῖς ἄγην ἐς σὰν φιλότατα τίς τ, ὦ 
Ψάπφ᾽, ἀδίκηει; 
καὶ γάρ αἰ φεύγει, ταχέως διώξει, 
αἰ δὲ δῶρα μὴ δέκετ ἀλλά δώσει, 
αἰ δὲ μὴ φίλει ταχέως φιλήσει, 
κωὐκ ἐθέλοισα. 
ἔλθε μοι καὶ νῦν, χαλεπᾶν δὲ λῦσον 
ἐκ μερίμναν ὄσσα δέ μοι τέλεσσαι 
θῦμος ἰμμέρρει τέλεσον, σὐ δ᾽ αὔτα 
σύμμαχος ἔσσο. 

Himno a Afrodita

Inmortal Afrodita de polícromo trono, 
hija de Zeus que enredas con astucias, te imploro, 
no domines con penas y torturas, 
soberana, mi pecho; 
mas ven aquí, si es que otras veces antes, 
cuando llegó a tu oído mi voz desde lo lejos, 
te pusiste a escuchar y, dejando la casa 
de tu padre, viniste, 
uncido el carro de oro. Veloces te traían 
los hermosos gorriones hacia la tierra oscura 
con un fuerte batir de alas desde el cielo 
atravesando el éter. 
De inmediato llegaron. Tú, feliz, 
con la sonrisa abierta en tu rostro inmortal, 
preguntabas qué sufro nuevamente y por qué 
nuevamente te invoco 
y qué anhelo ante todo alcanzar en mi pecho 
enloquecido: ¿A quién seduzco ahora 
y llevo a tu pasión? ¿Quién es, oh, Safo, 
la que te perjudica? 
Porque si hoy te rehúye, pronto habrá de buscar; 
si regalos no acepta, a cambio habrá de darlos, 
y si no siente amor, pronto tendrá que amar 
aunque no quiera ella. 

FR. 31 La pasión. Texto griego.

φαίνεταί μοι ἐκεῖνος ἴσος θεοῖς  
φαίνεταί μοι ἐκεῖνος ἴσος θεοῖς 
εἶναι ὁ ἀνήρ, ὅστις ἐναντίος σοι 
καθίζει καὶ πλησίον ἡδὺ φωνούσης 
ὑπακούει 
καὶ γελώσης ἱμεροέσσης, τόδε ἦ ἐμὴν 
καρδίαν ἐν στήθει πτοίᾳ· 
ὅτε γὰρ εἴς σε ὁρῶ βραχέως, τότε με 
φωνεῖν οὐδὲν ἔτι εἴκει, 
ἀλλ' ἀκὴν μὲν γλῶσσα ἔαγε, λέπτον δὲ 
πῦρ αὐτίκα ὑπὸ χρωτὶ δεδράμηκεν, 
ὄμμασι δ' οὐδὲν ὁρῶ, ἐπιρρομβοῦσι 
δ' ἀκοαί, 
ἱδρὼς δὲ ψυχρός με ἔχει, τρόμος δὲ 
πᾶσαν με ἀγρεῖ, χλωρότερα δὲ ποίας 
εἰμί, τεθνάναι μέλλειν 
φαίνομαι. 

La pasión 
 
Un igual a los dioses me parece 
el hombre aquel que frente a ti se sienta 
de cerca y cuando dulcemente hablas 
te escucha, y cuando ríes   
seductora. Esto -no hay duda- hace  
mi corazón volcar dentro del pecho.  
Miro hacia ti un instante y de mi voz  
ni un hilo ya me acude,   
la lengua queda inerte y un sutil  
fuego bajo la piel fluye ligero  
y con mis ojos nada alcanzo a ver  
y zumban mis oídos;   
me desborda el sudor, toda me invade 
un temblor, y más pálida me vuelvo  
que la hierba. No falta -me parece-  
mucho para estar muerta. 

FR. 26 La canción de Cipris. Texto griego.

Πῶς κε δή τις οὐ θαμέως ἄσαιτο,  
Κύπρι, δέσποιν’, ὄττινα [δ]ὴ φίλ[ησι, 
[κωὐ] θέλοι μάλιϲτα πάθαν χάλ[ασσαι;] 
[ποῖ]ον ἔχησθα  
[νῶν] σάλοισί μ’ ἀλεμάτως δαΐσδ[ην] 
[ἰμέ]ρω<ι> λύ{ι}σαντι γόν’ ωμε[ – × ] 
[ . . . ] . α . α . [ . . ]αιμ̣’ οὐ προ[0–3] . ερησ[ ⏑ – × ]  
[ – ⏑ ]νεερ . [ . ]αι  
[ c.8 ] . . . [ . . ] σέ, θέλω[ ⏑ – × ]  
[ – ⏑ – × τοῦ]το πάθη[ν ⏑ – × ]  
[ – ⏑ – × – ] . αν, ἔγω δ’ ἐμ’ αὔται  
τοῦτο σύνοιδα  
[ c.13 ] . [ . ]τοισ[ . . . . ] .  
[ c.13 ]εναμ[...]  
[ . ] . [ . ] . [...]  
[ c.12 ]  

La canción de Cipris  

¿Cómo podría una no sufrir y volver a sufrir, 
oh, Cipris, soberana, una que—sea quien sea 
a quien ame—no quiere, en absoluto, dejar ir su pasión? 
¿Qué clase de intenciones 
tienes, que me desgarras tan gratuitamente 
con los temblores y con el deseo 
que afloja las rodillas? 
[…] 
… a ti, deseo… 
… sentir esta pasión… 
… Pero yo por mí misma 
lo alcancé a comprender. 

FR. 2 Desde Creta. Texto griego. 

[ ... ] . . ανο-  
θεν κατιου[σα]  
δευρύ μ{μ}᾽ ἐ<κ> Κρήτας ἐπ[ὶ τόνδ]ε ναῦϝον  
ἄγνον ὄππ[αι τοι] χάριεν μὲν ἄλσος  
μαλί[αν], βῶμοι δ᾿ ἔνι θυμιάμε-  
νοι [λι]βανώτωι·  
ἐν δ᾿ ὔδωρ ψῦχρον κελάδει δι᾿ ὔσδων 
μαλίνων, βρόδοισι δὲ παῖς ὀ χῶρος  
ἐσκίαστ᾿, αἰθυσσομένων δὲ φύλλων  
κῶμα κατάρρ<ε>ι {ον}·  
ἐν δὲ λείμων ἰππόβοτος τέθαλε  
{τωτ} ἠρίν{ν}οισ<ιν> ἄνθεσιν, αἰ <δ᾿> ἄηται  
μέλλιχα πνέοισιν  
[ ...... ]  
ἔνθα δὴ σὺ στεμ<ματ᾽> ἔλοισα, Κύπρι, 
χρυσίαισιν ἐν κυλίκεσσιν ἄβρως  
<ὀ>μ<με>μείχμενον θαλίαισι νέκταρ 
οἰνοχόεισον  

Desde Creta  

Ven aquí, hasta mí, desde Creta a este templo 
puro donde hay un bosque placentero 
de manzanos y altares perfumados 
con incienso humeante. 
Aquí murmura un agua fresca entre la enramada 
de manzanos, procuran los rosales 
sombra a todo el recinto; de las hojas, mecidas, 
fluye un sueño letárgico. 
Y un prado donde pacen los caballos 
verdece aquí con flor de primavera. 
Con olores a miel soplan las brisas. 
Ven aquí, diosa Cipris, y en doradas 
copas escancia delicadamente 
néctar entremezclado de alegrías festivas. 

FR. 47 La violencia de Eros. Texto griego.

῎Ερος δ' ἐτίναξέ μοι  
ϕρένας, ὠς ἄνεμος κὰτ ὄρος δρύσιν ἐμπέτων. 

La violencia de Eros  

Eros ha sacudido mis entrañas 
como un viento abatiéndose en el monte 
sobre las encinas.

FR. 16 Lo que una ama. Texto griego.

[Ο]ἰ μὲν ἰππήων στρότον οἰ δὲ πέσδων, 
οἰ δὲ νάων φαῖσ᾿ ἐπ[ὶ] γᾶν μέλαι[ν]αν 
[ἔ]μμεναι κάλλιστον, ἔγω δὲ κῆν᾿ ὄτ- 
τω τις ἔραται·  
[πά]γχυ δ᾿ εὔμαρες σύνετον πόησαι  
[π]άντι τ[o]ῦτ᾿, ἀ γὰρ πόλυ περσκέθοισα 
κάλλος [ἀνθ]ρώπων Ἐλένα [τ]ὸν ἄνδρα 
τὸν [πανάρ]ιστον  
καλλ[ίποι]σ᾿ ἔβα ᾿ς Τροΐαν πλέοισα  
[κ]ω[ὐδ[ὲ πα]ῖδος οὐδὲ φίλων τοκήων 
πά[μπαν] ἐμνάσθη, ἀλλὰ παράγαγ᾿ αὔταν 
[κ]ω[ὐδ᾽ ἐθέλοι]σαν  
[Κύπρις· ἄγν]αμπτον γὰρ [ἔχει] νόημμα 
[καὶ τέ]λει κούφως τ[ό κέ ποι] νοήσηι· 
[τὦ]με νῦν Ἀνακτορί[ας ὀ]νέμναι-  
[σ᾿ οὐ] παρεοίσας,  
[τᾶ]ς <κ>ε βολλοίμαν ἔρατόν τε βᾶμα 
κἀμάρυχμα λάμπρον ἴδην προσώπω  
ἢ τὰ Λύδων ἄρματα κἀν ὄπλοισι  
[πεσδομ]άχεντας. 

Lo que una ama

Dicen unos que una tropa de jinetes, otros la infantería 
y otros que una escuadra de navíos, sobre la tierra 
oscura es lo más bello; mas yo digo 
que es lo que una ama. 
Y es muy fácil hacerlo comprensible 
a todos: pues aquella que tanto destacaba 
en belleza entre todos los humanos, Helena, 
a su muy noble esposo 
dejándolo tras sí marchó a Troya embarcada 
y en nada de su hija o de sus padres 
amados se acordó, sino que la sedujo 
–aunque ella no quisiera– 
Cipris, la diosa que, indómita en su mente, 
cumple muy fácilmente lo que piensa: 
ahora me ha llevado a recordar  
a Anactoria, que no está junto a mí, 
y de ella quisiera contemplar 
su andar que inspira amor y el centelleo radiante de su rostro 
antes que los carruajes de los lidios y antes que los soldados 
en pie de guerra. 

Traducción: Luque, Aurora (2020). Safo. Poemas y testimonios. Madrid: Editorial Acantilado, (consultado el 14/09/2021),  <http://www.elboomeran.com/upload/ficheros/obras/safo_poemas_y_testimonios.pdf
Textos griegos: (consultado 17/01/2022), <http://www.hs-augsburg.de/~harsch/graeca/Chronologia/S_ante06/Sappho/sap_intr.html>,  
(consultado 17/01/2022) <http://alkman.glossa.dk/sappho.html


 

Información de la obra y contexto de creación

“La palabra de Safo supone un hecho cultural único: una voz real de mujer se expresa y expresa su deseo sin intermediario masculino alguno. Safo subvierte el sistema tradicional de subordinación femenina al crear un ser femenino con autoridad ya desde el primer poema”. (Luque, Aurora (2020). Grecorromanas. Lírica superviviente de la Antigüedad clásica.  Madrid: Editorial Planeta, p. 39). 

El ejemplo de Safo sirvió como estímulo para casi todas las poetas supervivientes de la Antigüedad grecorromana, desde las griegas (Mirtis y Corina, procedentes de Beocia; Telesila y Praxila, del Peloponeso; Erina, de la isla de Telos; Mero, de Bizancio; Ánita, de Tegea, una modesta población de la Arcadia…) hasta las romanas (Melino, la elegíaca  Sulpicia, Herenia Prócula, Sulpicia la satírica; las viajeras Julia Balbila  y Cecilia Trebula, Fabia Aconia Paulina, la última pagana…). Las escritoras románticas se escudaron en ella para validar la autoría femenina (Gertrudis Gómez de Avellaneda, Carolina Coronado, María Rosa Gálvez, etc. Con las aportaciones de los papiros hallados a finales del siglo XIX y siglo XX, Safo vuelve a ser traducida y leída.  

Reproduciendo las palabras de Aurora Luque en Grecorromanas: “Si bien el concepto de sororidad pudiera parecer anacrónico, lo cierto es que pudiera hablarse de una conciencia de hermanamiento supraespacial y supratemporal que lleva a las autoras a saberse vinculadas a una línea genealógica que inaugura Safo en el S.VII a.C.” (p. 26). 

Indicaciones

-CUC: Bloque Raíces clásicas del mundo actual. Vida cotidiana; Bloque Continuidad del patrimonio cultural.  Literatura (Poesía), arte y ciencia.

-Griego Bachillerato: Bloque  El texto: comprensión y traducción; Bloque  Educación literaria.

-Lengua Castellana y Literatura ESO: Bloque Educación literaria.

-Literatura Universal 1º Bachillerato: Interpretación de fragmentos de época griega de género y temática diversos.



Documentos

Esta ficha no tiene documentos anexos